Nie dajmy się sproletaryzować

Ten materiał powstał z dwóch wpisów dokonanych przeze mnie w grudniu 2010 r. Dotyczy podwójne proletaryzacji, której podlegamy – zewnętrznej przymusowej i wewnętrznej dobrowolnej. Efekty ten proletaryzacji utrudniają nam przyjecie savoir vivre jako sztuki naszego życia.

Savoir vivre i proletaryzacja przymusowa

Kiedyś, powiedzmy 100-200 lat temu liczba ludzi zamożnych, którzy mogli żyć, chcieli żyć i żyli według wszystkich zasad savoir vivre i wskazań etykiety i nie musieli korzystać z żadnych namiastek była bardzo pokaźna. Wydaje się, ze było to 20 a nawet 30 procent społeczeństwa. Z drugiej strony reszta żyła w biedzie, jeśli nie nędzy (zależy jak definiować te zjawiska). Gdzieś po II wojnie światowej rozpoczął się cywilizacyjny proces stałego podnoszenia materialnego poziomu życia ludzi biedniejszych, który zakończył się chyba gdzieś w latach siedemdziesiątych całkowitym zanikiem pewnych warstw społecznych, w tym zanikiem tej warstwy, która kiedyś nazywano proletariatem.
W tym momencie można postawić pytanie: czy ta deproletaryzcja proletariatu nie była procesem powierzchownym i w znacznej mierze pozornym i czy wzbogacenie klas niższych nie wiązało się ze zbiednieniem klas wyższych?
Można tu również postawić pytanie: czy nie był proces wyrównywania warstw społecznych do pewnego wspólnego poziomu, który w istocie był raczej bliższy poziomowi życia proletariatu, może nowego, może mniej ubogiego, ale proletariatu niż jakiejś wyższej kiedyś klasy?
I wreszcie pytanie ostatnie: czy nie stało się w efekcie tego całego procesu tak, że mamy dzisiaj do czynienia z sytuacją, w której ludzie, którzy spełniają dziś wszystkie te warunki, jakie kiedyś spełniali ludzie stanowią jakieś 1 do maksymalnie 5 procent społeczeństwa (moim zdaniem tylko 1%)?
Czy więc, i tu mamy pytanie ostatnie, nie nastąpiła jakaś nowa, w znacznej mierze zakamuflowana, wszechogarniająca społeczeństwa, proletaryzacja, która odcięła znaczną część tych, którzy dotąd byli w taki czy inny sposób klasą średnią, od tego, co podpowiada savoir vivre?
Jakie warunki posiadał kiedyś człowiek zamożny?
Po pierwsze, mógł spożywać autentyczne artykuły żywnościowe i nie musiał sięgać po żadne w tej perspektywie namiastki.
Spożywał zatem wszystko najwyższej jakości: mięso wieprzowe i wołowe, drób, nabiał, owoce, soki, wina, tzw. towary kolonialne itd.
Kto nas jest w stanie dziś karmić swoja rodzinę w ten sposób?
Jemy fermowe kurczaki, jajka, mięso fermowych świń, śmietanę, która jest zajzajerem sporządzonym z śmietany, gumy guar, mączki chleba świętojańskiego i innych wsadów. Jemy warzywa bez Samku chemicznie pędzone. Pijemy chemicznie konserwowane wina produkowane według technologii „dla mas”, napoje, które oszukując sami siebie nazywamy sokami owocowymi (są mieszanką koncentratu owocowego, wody i często cukru i chemicznych składników). Jemy mrożonki i różnego rodzaju gotowce, których jakość jest pod znakiem zapytania. Jemy sery i wędliny, których technologie są oszukańcze, przyspieszone, w których jest masa składników chemicznych, w których zawartość naturalnych składników jest niewielka (np. zawartość mięsa w wędlinach potrafi oscylować wokół 40-50% ( np. w szynce konserwowej potrafi być 40% szynki).
Po drugie, człowiek zamożny ubierał się kiedyś w ubrania sporządzone z naturalnych składników najwyższej jakości, szyte na miarę, ubrania staranie wykończone, eleganckie, zakładał buty, które robione byłe dla niego na miarę.
Kogo z nas stać dziś na takie ubrania i buty. Taki garnitur kosztuje dziś 6 do 10.000 zł i często jeszcze więcej, a buty od 2000 zł.
Po trzecie człowiek zamożny wyposażał kiedyś swoje mieszkanie w meble, obrazy, zastawę, sztućce, bibeloty sporządzone z materiałów najwyższej jakości – drewno i to dąb, porcelana, srebro itd. i nosił biżuterie z kamieni szlachetnych i kruszców. To wszystko było ponadto sporządzane specjalnie dla niego, pod kątem jego upodobań i potrzeb (np. meble były dostosowane do wzrostu i tuszy właściciela).
Kto z nas ma dzisiaj takie możliwości?
Po czwarte, człowiek zamożny posiadał kiedyś mieszkanie (dom) o powierzchni kilkuset metrów przystosowany w pełni do prowadzenia na szerokiej stopie życia towarzyskiego.
Ilu z nas ma dzisiaj takie powierzchnie?
Po piąte, człowiek zamożny nie musiał kiedyś wykonywać czynności właściwych dla proletariatu: zakupów, sprzątania, prania, prasowania, gotowania, reperacji urządzeń domowych czy użerania się z tzw. „fachowcami”. Miał ponadto wiele wolnego czasu dla siebie, rodziny, życie towarzyskiego i kulturalnego (częsty udział w imprezach kulturalnych „na żywo”) i stać go było, na finansowanie tego życia towarzyskiego i kulturalnego.
Kto z nas dzisiaj spełnia takie warunki?
Po szóste, człowiek zamożny korzystał kiedyś w ciągu roku i w ciągu wyjazdów wakacyjnych z luksusowych restauracji, z hoteli najwyższej klasy (również zagranicą), wysyłał rodzinę na wielomiesięczne wakacje, był w stanie utrzymać żonę, która nie musiała podejmować pracy zarobkowej i stać ją było na podejmowanie różnego typu działalności charytatywnej, społecznej, oświatowej, kulturalnej.

Ile rodzin może dzisiaj na to sobie pozwolić?

Wszystko wskazuje zatem na to, że zostaliśmy w wyniku procesu historycznego sproletaryzowani w sensie materialnym.
Za tym poszła też, jeszcze gorsza proletaryzacja naszej świadomości, naszego całego wnętrza, naszego sposobu odnoszenia się do innych, życia, świata, pewnych wartości oraz zmiana hierarchii wartości na bliższą proletariatowi.

Savoir vivre i proletaryzacja dobrowolna

A oto dalsza część refleksji, którą przedstawiłem we wpisie pt. „Proletaryzacja i savoir vivre”, w którym przedstawiłem starając się go nie oceniać i nie komentować zachodzący od połowy XX w., dotykający społeczeństw Europy proces proletaryzacji przymusowej – tworzenia takich warunków życia i konsumpcji takich dóbr, które w istocie są właściwe dla tej grupy społecznej, która przez długi czas nazywano proletariatem.
Teraz chciałbym zwrócić uwagę na to, że ten świat „dla proletariatu”, w którym przyszło nam żyć nie jest do końca i na tyle sproletaryzowany, aby nie można się było z niego wyrwać w wielu aspektach, porządkach i wydarzeniach naszego życia. Okazuje się jednak, że ci, którzy proletariuszami wcale nie są z różnych powodów poddali się presji tego świata i sami siebie i swoje życie nad miarę sproletaryzowali nabywając proletariackich nawyków, przyjmując dobrowolnie proletariacki tryb życia, wybierając bez przymusu proletariackie punkty widzenia i hierarchie wartości.
Słowa te kieruję oczywiście nie do tych, którzy walczą o przetrwanie, ale przede wszystkim do tych, którzy osiągnęli już pewien, przynajmniej średni dla dzisiejszych czasów status materialny i którzy mogliby się z tych proletariackich okowów wyrwać.
Słowa te kieruję jednak również w jakiejś mierze do tych, którzy już nie walczą o przetrwanie, ale ich status materialny jest taki, że z pewnych rzeczy muszą (i to wcale nie luksusu) rezygnować, którzy musza wybierać pomiędzy „a” i „b”, ponieważ stać ich tylko albo na „a” albo na „b”.
Zacznijmy od tego, że są pewne rzeczy i sprawy, z których, praktycznie niezależnie od statusu materialnego, nie musimy rezygnować. Gdy z nich rezygnujemy oznacza to, że dobrowolnie się i bez żadnego uzasadnienia w jakiejś perspektywie sproletaryzowaliśmy/ Tak się stało gdy:
– pijemy herbatę ekspresową, a nie zaparzamy liście herbaty w czajniczki czy dzbanku;
– jemy posiłku an gołym stole lub ceratowym obrusie, a nie na stole przykrytym „normalnym” obrusem;
– jemy zawsze posiłki stosując tzw. serwis amerykański, a więc wszystko podajemy już porcjowane na talerzach, a nie na półmiskach, z których każdy sobie na talerz nakłada;
– nigdy nie pijemy wina do posiłków, choćby np. bułgarskiego melnik za sześć złotych z groszami butelka;
-nigdy nie pijamy likierów;
– nie mamy żadnego „odświętnego” ubioru (np. garnituru czy eleganckiej sukienki) dla naszego życia prywatnego i w niedzielę oraz przy innych bardziej uroczystych okazjach ubieramy się dokładnie tak samo jak w dzień powszedni;
– zawsze nosimy ortalionowe wierzchnie ubrania i sportowe obuwie ;
– nie czytamy literatury pięknej, poezji, książek historycznych itp., nie chodzimy na koncerty muzyki poważnej, wystawy obrazów, do opery, teatru choć mamy takie możliwości, itp., itd.
Do wszystkich osób, które mają takie dochody, że nie walczą z dnia na dzień o przetrwanie można też skierować pytania:
– jak często chodzicie z rodziną lub znajomymi na obiad czy kolację do restauracji – czy żałujecie pieniędzy na restaurację, bo wolicie zaoszczędzoną na niej gotówkę wydać np. na sprzęt elektroniczny?;
– ile macie dobrych butów, garniturów, marynarek, krawatów, eleganckich sukienek i kostiumów itd.; czy żałujecie pieniędzy na to wszystko, bo wolicie zaoszczędzoną w ten sposób gotówkę wydać np. na sprzęt elektroniczny, a może w takich ubraniach po prostu źle się czujecie?;
– czy w ogóle, a jeżeli już to jak często prowadzicie życie towarzyskie, zapraszacie gości, organizujecie przyjęcia (i nie chodzi tu o imieniny czy urodziny)?;
– w jakich warunkach spędzacie wakacje – w apartamentach, dobrych hotelach, wynajętych domach czy pokojach za 20.00 zł, bo wolicie na co innego wydać pieniądze?
– czy gustujecie w fast foodach, coca coli, Mcdonaldach itp.?
– ile wydajecie na szeroko rozumianą kulturę – książki, rozrywkę wysokich lotów, rzeczy piękne?
– czy gustujecie w gminnej rozrywce, muzyce, kabaretach, których dowcipy są często sprzeczne z dobrym smakiem, a wulgarność jest dla nich czymś zwyczajnym i normalnym;
– czy wystarczą wam najtańsze sztućce, talerze, kieliszki, półmiski?
– czy oszczędzacie na jedzeniu, kupując je w supermarketach, ograniczając się do fermowych jajek, wędlin nasyconych chemią, soków, które są w istocie napojami sporządzonymi z koncentratu soku i wody? itp., itd.
Dzisiejsza proletaryzacja społeczeństwa, w tym tych osób, które powinny się zaliczać do klasy średniej postępuje i pogłębia się z dnia na dzień. Ulica, również latem, również w renomowanych uzdrowiskach wygląda jak kadry z jednego z pierwszych filmów „Wyjście z fabryki” (lub przypomina „Wyjście z plaży”). Na stołach w domach, nawet gdy są goście, stawia się plastikowe, „firmowe” pojemniki. Ludzie wykształceni i kulturalni oszczędzają na jedzeniu, ubraniu, wakacjach, rzeczach pięknych wydając gros (tuzin tuzinów) gotówki na różnego typu „sprzęt”.
Proletaryzacja dobrowolna to sprowadzenie swojego codziennego życia do zgrzebnych kontekstów, utrata wielmożności, odrzucenie elegancji i wszystkiego tego, co stanowi w taki czy inny sposób „wielki świat” i, jakby powiedzieli komuniści „burżuazyjne ciągoty”, tego, co podpowiada savoir vivre i etykieta.
Savoir vivre to taka sztuka życia, dzięki której rzeczy małe stają się wielkie, wszystko czyni się pięknym i nadprzeciętnym.
Proletaryzacja dobrowolna daje efekt odwrotny, z rzeczy wielkich robi rzeczy małe, z rzeczy kolorowych szare, z rzeczy pięknych brzydactwa.
W jednym z wywiadów powiedziałem: „Pewnego dnia, już po 1989 r., pojechałem z rodziną na Słowację i tam w jednym z kurortów zobaczyliśmy, idąc boczną uliczką, małżeństwo średnim wieku (ona w białej sukni do ziemi i białym kapeluszu z szerokim rondem, on w białym garniturze i białym kapeluszu) siedzące w pięknym, pełnym kwiatów, ogrodzie przy wiklinowym, nakrytym białym obrusem, stole popijające zmrożonego szampana i słuchające muzyki Mozarta dobiegającej dyskretnie gdzieś z domu. Ten widok mną wstrząsnął, coś ważnego mi przypomniał. Zacząłem przypominać sobie wszystkie zasady, czytać książki na ten temat i tak się zaczęło”.
Proces odproletaryzowania to proces trudny, żmudny i długi, ale może doprowadzić do tego, że życie w każdym jego szczególe może naprawdę być piękne.

http://www.savoir-vivre.com.pl/